De wereld staat voor een grote uitdaging: hoe kunnen we de groeiende vraag naar metalen voor de energietransitie, de digitalisering en de mobiliteit van de toekomst duurzaam en eerlijk invullen? De grondstoffencrisis is een term die gebruikt wordt om de situatie te beschrijven waarin de vraag naar bepaalde metalen het aanbod overstijgt, waardoor de prijzen sterk stijgen en de beschikbaarheid afneemt. Dit kan leiden tot economische, sociale en ecologische problemen, zowel in de producerende als in de consumerende landen. In dit artikel gaan we dieper in op de oorzaken, gevolgen en oplossingen van deze crisis.
Waarom is er een grondstoffencrisis?
De grondstoffencrisis wordt vooral veroorzaakt door de toenemende vraag naar metalen die nodig zijn voor de productie van batterijen, zonnepanelen, windturbines, elektrische voertuigen en andere technologieën die bijdragen aan de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen.
Volgens een rapport van het Internationaal Energieagentschap (IEA) zal de vraag naar deze metalen in 2040 zes tot tien keer hoger zijn dan in 2020.
Sommige van deze metalen, zoals lithium, kobalt, nikkel en koper, zijn relatief schaars of moeilijk te ontginnen. Bovendien zijn ze geconcentreerd in een beperkt aantal landen, die vaak te kampen hebben met politieke instabiliteit, corruptie, mensenrechtenschendingen of milieuschade.
Productie van lithium
Een voorbeeld van zo’n metaal is lithium, dat gebruikt wordt voor de kathode van lithium-ionbatterijen, die onder meer in elektrische wagens zitten. Lithium wordt vooral gewonnen uit zoutvlaktes (salars) in Zuid-Amerika (Bolivia, Chili en Argentinië), waar het opgelost is in pekel.
Het proces om lithium uit deze pekel te halen is zeer waterintensief en kan leiden tot verdroging, vervuiling en sociale conflicten met lokale gemeenschappen. Daarnaast is er ook lithium te vinden in harde gesteenten (spodumeen) in Australië en China, maar ook daar is veel energie en chemicaliën voor nodig om het te extraheren.
Volgens schattingen is er niet genoeg lithium op de planeet om alle auto’s van batterijen te voorzien. Per elektrische wagen is zo’n 8 kilogram lithium nodig. Als we alle 1,4 miljard auto’s die nu op brandstof rijden zouden vervangen door elektrische modellen, zouden we dus 11,2 miljoen ton lithium nodig hebben. Dat is meer dan de geschatte wereldwijde voorraad van 10 miljoen ton.
Wat zijn de gevolgen van de grondstoffencrisis?
De grondstoffencrisis heeft verschillende gevolgen voor de economie, het milieu en de samenleving. Een eerste gevolg is dat de prijzen van metalen sterk fluctueren en over het algemeen stijgen. Dit heeft een impact op de kosten en winstgevendheid van bedrijven die deze metalen gebruiken of verwerken. Zo waarschuwde Toyota dat de hoge prijs van lithium de doorbraak van elektrische wagens verhindert. Ook andere sectoren, zoals de bouw, de elektronica en de gezondheidszorg, kunnen te maken krijgen met hogere kosten of tekorten aan metalen.
Een tweede gevolg is dat de grondstoffencrisis kan leiden tot geopolitieke spanningen en conflicten. De afhankelijkheid van een beperkt aantal landen voor de levering van metalen maakt andere landen kwetsbaar voor verstoringen of manipulaties. Zo kan China, dat meer dan 60 procent van het wereldwijde kobalt verwerkt, zijn marktmacht gebruiken om andere landen onder druk te zetten of te bevoordelen. Ook kunnen er territoriale geschillen ontstaan over de toegang tot of de exploitatie van metalen, zoals tussen China en Japan over de zeldzame aarden in de Oost-Chinese Zee.
Een derde gevolg is dat de grondstoffencrisis kan leiden tot sociale en ecologische problemen in de producerende landen. De winning van metalen gaat vaak gepaard met milieuvervuiling, biodiversiteitsverlies, klimaatverandering, mensenrechtenschendingen, corruptie, armoede en ongelijkheid.
Zo wordt kobalt, dat gebruikt wordt voor de anode van lithium-ionbatterijen, vooral gewonnen in de Democratische Republiek Congo, waar meer dan 40.000 kinderen onder zware en gevaarlijke omstandigheden werken in de mijnen. Ook worden lokale gemeenschappen vaak verdrongen of bedreigd door mijnbouwbedrijven of overheden, zonder dat ze inspraak of compensatie krijgen.
Hoe kunnen we de grondstoffencrisis oplossen?
De grondstoffencrisis is een complex en urgent probleem dat een gecoördineerde en holistische aanpak vereist. Er zijn verschillende strategieën mogelijk om de crisis te verminderen of te voorkomen.
Een eerste strategie is het verbeteren van het recyclen van metalen. Door metalen uit afgedankte producten te hergebruiken, kunnen we de vraag naar nieuwe metalen verminderen en de druk op het milieu verlagen. Recyclen is ook vaak goedkoper en energiezuiniger dan nieuwe metalen produceren. Volgens het IEA kan recyclen in 2040 tot 25 procent van de vraag naar lithium, kobalt en nikkel invullen. Om dit te bereiken, zijn er wel betere technologieën, regelgevingen en stimulansen nodig om het recyclen te bevorderen.
Een tweede strategie is het ontwikkelen van nieuwe batterijtypes op basis van andere materialen. Door alternatieve materialen te gebruiken die minder schaars, goedkoper of milieuvriendelijker zijn, kunnen we de afhankelijkheid van metalen verminderen en de prestaties van batterijen verbeteren. Zo zijn er onderzoekers die werken aan batterijen op basis van natrium, magnesium, aluminium, zink of zwavel. Ook zijn er batterijen die geen metalen nodig hebben, maar gebruik maken van organische materialen, water of lucht. Deze batterijtypes zijn echter nog niet commercieel beschikbaar of hebben nog technische beperkingen.
Een derde strategie is het verhogen van de efficiëntie en het verminderen van de verspilling van metalen. Door slimme ontwerpen, innovatieve technologieën en bewuste consumptie kunnen we het gebruik van metalen optimaliseren en minimaliseren. Zo kunnen we bijvoorbeeld lichtere of kleinere producten maken die minder metalen bevatten, of producten die langer meegaan of makkelijker te repareren zijn. Ook kunnen we overstappen op andere vormen van energieopwekking of mobiliteit die minder afhankelijk zijn van metalen, zoals waterstof, biobrandstoffen of openbaar vervoer.
Conclusie
De grondstoffencrisis is een grote uitdaging voor de wereld, die vraagt om een snelle en duurzame transitie naar een circulaire en koolstofarme economie. Door metalen beter te recyclen, nieuwe batterijtypes te ontwikkelen en efficiënter en minder te gebruiken, kunnen we de crisis oplossen of voorkomen. Dit vergt echter een sterke samenwerking tussen overheden, bedrijven, onderzoekers en consumenten, die rekening houden met zowel de economische, sociale als ecologische aspecten van de grondstoffencrisis. Alleen zo kunnen we een rechtvaardige en groene toekomst waarborgen voor onszelf en de volgende generaties.
